Stanowią jeden z niezbędnych makroskładników w diecie każdego człowieka. Bez nich nasz organizm nie jest w stanie prawidłowo funkcjonować. Ich odpowiednia podaż to gwarant dobrego samopoczucia. Białka, bo właśnie o nich mowa stanowią podstawową funkcję budulcową naszego organizmu. Co warto o nich wiedzieć? Jakie funkcje pełnią w ludzkim organizmie? Co powoduje ich niedobór? Jakie są źródła białka?

Funkcje białka w organizmie

Białko występuje w każdej komórce żywego organizmu. Obecność białka jest niezbędna do jego prawidłowego wzrostu oraz rozwoju. Białko dostarcza również energię niezbędną do jego prawidłowego funkcjonowania. Obok węglowodanów i tłuszczy stanowi jeden z trzech podstawowych składników energetycznych diety każdego człowieka.

Białka są również elementem budulcowym enzymów, przeciwciał oraz hormonów. Ich rola w ludzkim organizmie jest niezwykle ważna. Białka wpływają na odporność komórkową, uczestniczą w procesach metabolicznych, a także w transporcie tlenu, żelaza, witamin czy też innych składników mineralnych.

Białka stanowią również podstawowy składnik budulcowy włókien mięśniowych. To właśnie one w głównej mierze są odpowiedzialne za ich pracę. To jednak nie wszystko. Białka są również odpowiedzialne za naprawę uszkodzonych tkanek w organizmie. Mając świadomość tego, jak wiele ważnych funkcji w naszym organizmie pełni, skutki niedoboru białka dla naszego organizmu mogą być katastrofalne.

Czy białko jest tylko w mięsie?

Białko występujące w mięsie należy do białka pochodzenia zwierzęcego. Do tej grupy zaliczamy również białka, które znajdziemy w mleku i jego przetworach oraz jajach. Białko pochodzenia zwierzęcego jest dobrze przyswajalne przez organizm człowieka. Dostarcza ono bowiem do organizmu wszystkie aminokwasy egzogenne. Dlatego białko pochodzenia zwierzęcego określane jest mianem białka pełnowartościowego.

Doskonałym źródłem białka są również rośliny. Białko pochodzenia roślinnego uznawane jest jednak za niepełnowartościowe. Dzieje się tak, ponieważ nie dostarcza do organizmu odpowiedniej ilości aminokwasów. Do roślin stanowiących doskonałe źródło białka zaliczamy:

• rośliny strączkowe,

• soję,

• kaszę gryczaną, jaglaną, komosę ryżową,

• pestki dyni, migdały,

• brokuły, szparagi, brukselka.

Aminokwasy egzo- i endogenne

Aminokwasy białkowe stanowi grupa 20 standardowych związków. Wyróżniamy aminokwasy:

• egzogenne – czyli takie, które muszą być dostarczane do organizmu wraz z pożywieniem. Dzieje się tak, ponieważ organizm nie jest w stanie ich samodzielnie syntezować. Należą do nich m.in. lizyna, izoleucyna, metionina, treonina, leucyna.

• endogenne – czyli takie, które samodzielnie syntezuje organizm. Występują one również w ilości potrzebnej do pokrycia jego zapotrzebowania. Do tej grupy należą m.in. glicyna, kwas asparaginowy oraz kwas glutaminowy a także prolina, alanina.

Możemy również wyróżnić aminokwasy względnie egzogenne. Do tej grupy zaliczamy aminokwasy, które mogą być wytwarzane w organizmie. Ich ilość nie pokrywa jednak zapotrzebowania organizmu. Do tej grupy zaliczamy: histydynę, argininę, cysteinę, tyrozynę i serynę.

Aminokwas ograniczający — czym jest beczka liebiga?

Mówiąc o białku i roli, jaką odgrywa w organizmie człowieka, a także o skutkach, jakie wywołuje w nim niedobór białka, nie można nie wyjaśnić, czym jest aminokwas ograniczający. A jest to aminokwas zaliczany do grupy aminokwasów egzogennych. W stosunku do pozostałych aminokwasów egzogennych występuje w zbyt małej ilości w organizmie.

W związku z tym ogranicza on wykorzystanie w procesie syntezy białka pozostałych aminokwasów. Zależność tą doskonale opisuje Prawo minimum Liebiga. Prawo to mówi o tym, że czynnik, którego w organizmie jest najmniej, działa w sposób ograniczający na cały organizm.

Łatwo zrozumieć to zjawisko wyobrażając sobie beczkę, która została zbudowana z nierównych klepek. Ilość cieczy, którą możemy umieścić w tej beczce, uzależniona jest od długości najkrótszej klepki. Wizualizacja prawa Liebiga za pomocą beczki wpłynęła na powstanie pojęcia "beczka Liebiga".

Jak łączyć białka?

Mimo że białka pochodzenia zwierzęcego stanowią źródło pełnowartościowego białka dla naszego organizmu, warto mieszać je z białkami pochodzenia roślinnego. Taki sposób odżywiania umożliwia dostarczenie do naszego organizmu składników mineralnych, które występują w jednej grupie białek a drugiej nie.

A co w sytuacji, gdy nie jemy produktów odzwierzęcych? Czy jesteśmy wtedy skazani na niedobór biała w organizmie albo jego suplementację? Oczywiście nie. W roślinach znajdują się wszystkie aminokwasy, które wchodzą w skład białka. W celu dostarczenia do naszego organizmu pełnowartościowego białka pochodzenia roślinnego należy odpowiednio łączyć ze sobą trzy główne źródła białka roślinnego, czyli rośliny strączkowe, zboża i kasze oraz orzechy i pestki.

Co więcej – nie musimy dostarczać ich w jednym posiłku. Wystarczy, że w ciągu całego dnia, a nawet tygodnia dostarczymy do organizmu białko pochodzenia roślinnego z różnych źródeł.

Nadmiar i niedobór białka

Omawiając skutki, jakie wywołują niedobory białka w organizmie, należy wspomnieć o niedożywieniu organizmu zwanym marasmusem oraz niedożywieniu typu kwashiorkor.

Marasmusem nazywamy niedożywienie wynikające z intensywnego wykorzystywania białka jako źródła energii. Dzieje się tak w sytuacji, gdy do organizmu dostarczana jest zbyt mała ilość węglowodanów i tłuszczy. Organizm chcąc zaopatrzyć się w energię potrzebną mu do prawidłowego funkcjonowania, pobiera ją z białka. Prowadzi to do zaburzenia gospodarki białkowej organizmu.

Brak białka w organizmie prowadzi do utraty masy ciała, zaniku mięśni, wystąpienia anemii, spadku odporności. A przedłużający się taki stan rzeczy może prowadzić do zaburzenia funkcji trawienia, a nawet oddychania i krążenia. U dzieci może prowadzić do zahamowania wzrostu i rozwoju organizmu.

Zahamowanie wzrostu i rozwoju organizmu u dzieci to również objaw niedożywienie typu kwashiorkor. Kwashiorkor występuje wtedy, gdy ilość białka jest nieodpowiednia w stosunku do dostarczanej do organizmu energii. Niedobór białka objawy: obrzęki, a także stłuszczenie wątroby, zmiana koloru włosów oraz skóry.

Istnieją również możliwość spożywania białkach w zbyt dużej ilości niż wynosi zapotrzebowanie organizmu. Nadmiar białka objawy:

• uszkodzenie nerek,

• zwiększenie ryzyka wystąpienia osteoporozy,

• wystąpienie kwasicy,

• pojawienie się kamieni na nerkach.